Zastanawiałeś się czy to, co przeczytałeś w Internecie, jest prawdziwe? Czy oglądane zdjęcia są wiarygodne? Codziennie użytkownicy Internetu zalewani są setkami fałszywych informacji, zmanipulowanych doniesień i zmienionych wersji wydarzeń. Rozwiązaniem tego problemu może być fact-checking.
Fact-checking, czyli co?
Fact-checking według definicji słownika Oxford jest procesem mającym na celu zbadanie sprawy w celu weryfikacji faktów. Idea fact checkingu pojawiła się w latach 20. XX wieku w Stanach Zjednoczonych. W czasach, kiedy głównym źródłem informacji były media tradycyjne — prasa radio i telewizja, weryfikowanie faktów było podstawą dobrego dziennikarstwa. Obecnie, zgodnie z zobowiązaniem nałożonym przez prawo prasowe, dziennikarze muszą zweryfikować informację przed ich publikacją. (Prawo prasowe, art.12.ust.1.pkt.1)
Szybki rozwój Internetu oraz mediów społecznościowych ułatwił dostęp do informacji oraz poszerzył listę źródeł informacji. Obecnie na świecie jest ponad 5,2 miliarda internautów. W ciągu tylko jednej minuty opublikowanych zostaje 575 tys. postów na Twitterze czy 240 tys. zdjęć na Facebooku. Wśród tych udostępnionych treści znajdują się fake newsy i zmanipulowane materiały. Jednak, jak pokazują badania, tylko 23% obywateli Unii Europejskiej dokonuje weryfikacji informacji online.
Organizacje fact-checkingowe
Odpowiedzią na skutki fake newsów są organizacje fact-checkingowe. Takie organizacje najczęściej związane są z redakcjami oraz trzecim sektorem. W 2015 roku, z inicjatywy Poynter Institute, powstała Międzynarodowa Sieć Organizacji Fact-Checkingowych (International Fact-Checking Network, IFCN). Rok później, IFCN opracował Międzynarodowy Kodeks Fact-chekera, na podstawie którego obecnie pracuje 101 organizacji. W Polsce w oparciu o ten kodeks działają 3 organizacje:
- Demagog – najstarsza organizacja fact-checkingowa w Polsce, działająca od 2014 roku. Ich głównym celem jest poprawa jakości debaty publicznej poprzez dostarczanie obywatelom bezstronnej i wiarygodnej informacji oraz rozpowszechnianie idei fact-checkingu poprzez m.in. prowadzenie Akademii Fact-Checkingu.
- Fundacja „Przeciwdziałamy Dezinformacji” – fundacja działa od 2019 roku. Za główne cele postawiła sobie niezależność i przejrzystość, a jej głównym obszarem działań jest weryfikacja informacji, newsów i materiałów prasowych publikowanych w sieci.
- Pravda – Stowarzyszenie powstałe w 2020 roku, kładzie nacisk na zwiększenie świadomości o dezinformacji oraz edukacji na temat dezinformacji w Polsce.
Fact-checking w praktyce
Weryfikacja faktów może być wyczerpującym i długotrwałym procesem. Mimo to każdy użytkownik Internetu może weryfikować fałszywe informacje. W codziennej pracy fact-checkera większość narzędzi, które służą do weryfikacji treści, obrazów i wideo jest ogólnodostępna. Kilka rad, które umożliwią samodzielne sprawdzenie wiarygodności informacji:
- Kto jest autorem informacji – sprawdź czy są podane dane autora, krótka notka biograficzna lub odnośnik do innych tekstów tej osoby.
- Jakie jest źródło pierwotne informacji – sprawdź, skąd pochodzą informacje, czy autor informacji powołuje się na konkretne źródła lub podaje informację o źródle pierwotnym.
- Materiały wizualne – do zweryfikowania zdjęć skorzystaj z narzędzi do odwróconego wyszukiwania obrazem. W przeglądarce Google Chrome możesz skorzystać z opcji „Szukaj obrazu w Google” lub skorzystać ze stron np. TinEye czy RevEye. Do weryfikacji materiałów wideo możesz skorzystać z wtyczki InVid lub YouTube Dataviewer.
- Sprawdzaj komentarze – niektórzy użytkownicy posiadają i dzielą się informacjami pozwalającymi ustalić wiarygodność publikacji.
Jeśli chcesz poznać więcej źródeł, narzędzi i metod pracy pomocnych w weryfikowaniu informacji, zapisz się na webinar „Dezinformacja i fact-checking”, który odbędzie się już 27 kwietnia 2022.
Źródło:
International Fact-Checking Network – www.ifcncodeofprinciples.poynter.org/
Agence France-Presse (AFP), Jak pracujemy – www.sprawdzam.afp.com/jak-pracujemy/
