Orphan Works Database – analiza europejskiej bazy danych

by Autor Gościnny
0 komentarz
jednolity rynek cyfrowy

W listopadzie 2015 roku w prawie polskim, wreszcie zostały ujednolicone zasady korzystania z utworów osieroconych (orphan works). Stało się to dzięki zatwierdzonej Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych dozwolonych sposobów korzystania z utworów osieroconych i postanowiono utworzyć bazę gromadzącą takie publikacje – Orphan Works Database.

Dlaczego ‘wreszcie’ i czym jest baza dzieł osieroconych?

Oznacza to, że dzięki dyrektywie, wskazane instytucje już mogą udostępniać publicznie utwory osierocone a także zwielokrotniać je dowolną techniką w celu udostępniania, indeksowania, katalogowania, ochrony i odnawiania. Wobec tej nowelizacji, postanowiono utworzyć bazę gromadzącą dane o takich dziełach, które po starannym poszukiwaniu otrzymują status dzieł osieroconych – czyli nie mających właścicieli praw autorskich i których miejsce pobytu jest nieznane lub pozostają anonimowi. Baza jest nasycana danymi ze wszystkich krajów Unii. Jest to bardzo ważny krok w kierunku rozwiązania problemów z ustalaniem praw do utworów m.in. na potrzeby digitalizacji. Staranne poszukiwania przeprowadza się w celu pewnego ustalenia, czy faktycznie dane dzieło posiada uprawnione podmioty i czy można taki utwór umieścić w publicznej domenie. Jeśli takie poszukiwanie zakończy się niepowodzeniem, to każda instytucja zobowiązana jest do przekazania informacji o posiadaniu dzieła osieroconego do organu krajowego, którym w Polsce jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Następnie organ krajowy wprowadza te informacje do bazy danych utworów osieroconych. Po uznaniu danego dzieła za utwór osierocony w jednym państwie, publikację taką uznaje się za utwór osierocony na terytorium całej Unii Europejskiej. Oznacza to, że każda organizacja kulturalna znajdująca się w posiadaniu takiego utworu, może dokonać jego digitalizacji i udostępnienia go publicznie w całej Unii Europejskiej. W przypadku, gdyby okazało się, że uprawniony podmiot rozpoznaje należące do niego dzieło znajdujące się w bazie danych, może wystąpić z wnioskiem o zmianę jego statusu.

Jak dokonuje się rejestracji w bazie

Organizacja będąca w posiadaniu publikacji osieroconych, w pierwszej kolejności musi się zarejestrować: rys. 1. Rejestracja podmiotu – po prawej stronie znajduje się link prowadzący do rejestracji organizacji będącej beneficjentem. Po kliknięciu na link otwiera się kolejne okno, gdzie można dokonać rejestracji – rys. 2. Interfejs rejestrujący podmiot.

Po dokonaniu rejestracji, użytkownikowi rejestrującemu daną organizację, np. w Polsce, zostanie przekazana informacja o dostarczeniu wniosku do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które otrzymuje taki wniosek i po jego pozytywnym rozpatrzeniu, że wnioskujący podmiot mieści się w katalogu podmiotów, określonym w art. 35 zn. 5 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przesyła go dalej do Bazy Danych Utworów Osieroconych. Następnie podmiot zostaje zarejestrowany w bazie danych Utworów Osieroconych, jako Organizacja Beneficjent.

Jakie są kryteria wyszukiwania?

Bazę danych utworów osieroconych podzielono na wyszukiwanie proste oraz zaawansowane. Interfejs bazy można ustawić w 24 językach, m.in. w j. polskim.

Wyszukiwanie proste podzielone jest na: tytuł, opis, kategoria, podmiot uprawniony lub wszystkie kryteria. Rys. 3. Wyszukiwanie proste: tytuł – wyszukiwanie poprzez tytuł dzieła osieroconego; opis – opis utworu, czyli wszelkie dostępne informacje na temat dzieła osieroconego; kategoria – wyszukiwanie wg kategorii publikacji osieroconej, np. fonogram, utwór literacki, audiowizualny, fotografia; podmiot uprawniony – nazwa podmiotu uprawnionego.

W wyszukiwaniu zaawansowanym wszystkie pola mogą być przeszukiwane przy pomocy algorytmów: „oraz”, „lub”,  i „nie”, a także dwóch pól tekstowych zawierających filtrowanie.

Po przeprowadzeniu wyszukiwania można określić, jakie informacje mają znaleźć się w tabeli prezentującej wyniki wyszukiwania rys. 5. Tabela wyników wyszukiwania.

Po kliknięciu na „kolumny” po prawej stronie, wyświetli się rozwijane menu, w którym można dowolnie dodawać bądź usuwać żądane informacje. Również po prawej stronie tabeli wyników, w kolumnie „działania”, można wyświetlić szczegóły na temat danego utworu osieroconego, między innymi: jaki jest tytuł utworu, jego nr identyfikacyjny, właściwy organ krajowy, kategoria utworu, a także: czy jest to utwór włączony czy zawarty w innym utworze, jego status, czy jest utworem osieroconym, jaki był okres poszukiwania podmiotów uprawnionych, a także data aktualizacji. Informacje te przedstawione są na poniższym rysunku: rys. 6. Rozwinięta kolumna „działania” i „szczegóły” danego utworu.

 

Zawartość bazy dzieł osieroconych

Wg powyższych kryteriów możemy wyszukać, jakie kategorie dzieł osieroconych zostały umieszczone do tej pory (tj. stan na 21 sierpnia 2017 roku – stan ilościowy bazy zmienia się codziennie) w bazie. Analizę zawartości bazy danych oparto na następujących kryteriach: „kraj siedziby organizacji” – w ten sposób wybrana opcja ukazuje nam całą zawartość bazy, w której obecnie znajduje się 11 025 dzieł osieroconych – wraz z tzw. utworami włączonymi do utworu głównego: 5 192 główne utwory i 5 833 zawarte w innym utworze lub włączone do niego. Następnie, wybierając dodatkowo kryterium „kategoria utworu”, można zaobserwować liczbę poszczególnych dzieł przypadających na dany kraj siedziby organizacji. W poniższej tabeli zostanie przeanalizowana zawartość bazy pod względem kategorii utworów, ich liczby oraz państw będących beneficjentami i organizacjami uprawnionymi.

 

Kategoria dzieła Fonogram Fotografia Ilustracja Mapa/plan Plakat Sztuki piękne Utwór audiowizualny Utwór filmowy Utwór literacki Nuty Partytura Listy Rysunek architektoniczny
Państwo
Austria 7
Belgia b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Bułgaria b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Chorwacja ­­– 1
Cypr b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Czechy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Dania 1 36
Estonia 22 3
Finlandia b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Francja b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Grecja b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Hiszpania b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Holandia 778 2 21
Irlandia 1 8
Islandia b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Liechtenstein b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Litwa 4 47
Luksemburg b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Łotwa 1
Malta b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Niemcy 1 39 7 45
Norwegia b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Polska 3187 ­
Portugalia 10 2
Rumunia b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Słowacja b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 4 b.d. b.d. b.d.
Słowenia b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Szwajcaria b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Szwecja 1
Węgry 340 2 183
Wielka Brytania 1 242 190 3
Włochy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. ­b.d.

Źródło: opracowanie własne Autorki

 

Jak wynika z powyższej tabeli, spośród 32 krajów, tylko 15 zadeklarowało posiadanie utworów osieroconych, w tym Polska, która jak dotąd, jest w posiadaniu największej liczby osieroconych utworów literackich – 3 187. Holenderski Instytut Filmowy jest w posiadaniu 778 osieroconych dzieł audiowizualnych. Nieco mniej posiada Biblioteka Narodowa na Węgrzech, w której zasobach jest 340 utworów osieroconych – fonogramów i 183 utwory literackie. Najmniej dzieł osieroconych jest w posiadaniu Biblioteki Narodowej na Łotwie, Biblioteki Narodowej w Szwecji oraz w Chorwacji – po jednej pozycji w kategorii utworu literackiego. W odniesieniu do kategorii utworów literackich, to największą liczbę zarejestrowała właśnie Polska z liczbą 3 187 dzieł.

Podczas przeglądania i analizy zawartości bazy możemy zauważyć, że w opcji, w której można dokonać wyboru „kategorii utworu”, nie występują takie kategorie, jak: listy, nuty, partytura i rysunek architektoniczny oraz artykuł naukowy. Takie wyniki otrzymano w tabeli, gdy została tylko zaznaczona opcja: „kraj siedziby organizacji”. Można domyślać się, iż jest to niedopatrzenie ze strony autorów bazy dzieł osieroconych. W tej sytuacji, jeśli użytkownik jest zainteresowany możliwością odnalezienia nut, listów, partytur, czy też rysunku architektonicznego, bazę należy przeszukiwać pod względem krajów: „kraj siedziby organizacji”. Utwory te znajdują się w takich krajach, jak: Irlandia, Wielka Brytania, Estonia oraz Portugalia.

Należy także zwrócić uwagę, że występują takie utwory, które są włączone do utworu głównego – są to tzw. dzieła częściowo osierocone. Takimi przykładami są dzieła znajdujące się w zbiorach Biblioteki Brytyjskiej, w Wielkiej Brytanii, w Niemczech, a także na Litwie, Łotwie oraz w Szwecji. Klikając na ikonkę folderu, znajdującą się z lewej strony przy numerze pliku, możemy rozwinąć małe menu i podglądnąć szczegółowe informacje, czym jest dany utwór włączony i na przykład w przypadku Biblioteki Narodowej na Litwie są to 4 artykuły wstępne oraz 1 wywiad z autorem.

Podsumowanie

Europejska baza dzieł osieroconych jest, jak dotąd, najbardziej kompletnym i wiarygodnym źródłem informacji na temat publikacji osieroconych. Na jej podstawie można odnaleźć informacje, jakie dzieła są osierocone, gdzie się znajdują, jak długo trwało poszukiwanie właściciela praw majątkowych i czy dzieło posiada właściciela. Utworzenie bazy stworzyło wreszcie możliwość umieszczania takich dzieł w domenie publicznej i wykorzystywania ich poprzez dostęp cyfrowy. Dzięki takiemu rozwiązaniu, dzieła te, nieraz bardzo cenne i poszukiwane przez naukowców i nie tylko, będą mogły ujrzeć światło dzienne.

 

Autor: Natalia Kosiniak

You may also like