Jak szukać przodków – poznaj podstawowe źródła

by Autor Gościnny
0 komentarz
jak szukac przodkow

Dziś kilka słów o podstawowych źródłach, które pomogą rozpocząć przygodę z rodzinną historią.

Archiwum rodzinne – czyli zacznij od siebie

To właśnie od niego powinno się rozpocząć każde poszukiwania genealogiczne. Zanim zabierzemy się za fizyczne pamiątki rodzinne (między innymi dokumenty papierowe) należy poświęcić chwilę tak zwanym źródłom wywołanym – czyli opowieściom rodzinnym, szczególnie tym, przekazywanym przez najstarszych członków rodziny. Póki czas – warto te historie po prostu nagrać. Nagranie umożliwi nam w przyszłości na skonfrontowanie wiedzy rodzinnej ze źródłami dokumentowymi. Archiwa rodzinne zawierają często informacje o sytuacji majątkowej/ własnościowej rodziny, a także liczne dokumenty związane z wcześniejszymi pokoleniami. Oprócz dokumentów papierowych istotne są zdjęcia – to właśnie one niejednokrotnie dostarczają odpowiedzi na nurtujące nas pytania. Największą bolączką w temacie fotografii jest brak ich opisu. Spotkania rodzinne to doskonała okazja do uzupełnienia tych braków (ołówkiem z tyłu zdjęcia!). Przydatne informacje znajdziemy też na rodzinnych grobowcach.

Źródła

Poszukiwania genealogiczne to przede wszystkim praca z dokumentami. Podczas swoich badań będziecie musieli „przekopać się” przez liczne rodzaje akt. Rodzaje dokumentacji, które mogą być wykorzystane w pracy poszukiwacza to między innymi: metryki (akta urodzeń, małżeństw, zgonów), spisy ludności, akta sądowe i notarialne, dokumenty szkolne, uniwersyteckie, wojskowe oraz te, odnoszące się do różnego rodzaju instytucji i organizacji. Przechodząc do szczegółów:

Metryki – baza drzewa

Wspomniane wcześniej już metryki – rejestry chrztów (urodzeń), małżeństw i zgonów. Najstarsze polskie spisy tego typu pochodzą z XVI wieku. Prowadzenie ksiąg metrykalnych stało się Polsce obowiązkowe po Soborze Trydenckim (1545-1563). Gromadzono daty wszystkich chrztów (wraz z dniem narodzin) i ślubów – w późniejszym czasie doszły do tego zgony. Od 1607 roku (wedle uchwały prowincjonalnego synodu Piotrkowskiego) proboszczowie musieli też trzymać księgi ze spisem bierzmowań oraz wykazem parafian. Tak więc od XVII stulecia funkcjonował nakaz prowadzenia pięciu ksiąg metrykalnych w każdej parafii. Niejednokrotnie była też dodawana informacja o przyczynie zgonu. Ciekawostką jest fakt, że w niektórych parafiach tego typu księgi były prowadzone jeszcze przed Soborem Trydenckim – przykładem może być krakowska bazylika Mariacka.
Sposób prowadzenia zmienił się po zaborach. Metryki stały się oficjalnymi dokumentami publicznymi. Metody ich gromadzenia oraz przechowywania zależały od przepisów krajów zaborczych. W okresie międzywojennym wszystkie te przepisy zostały zunifikowane. Po II wojnie światowej wprowadzono świecki rejestr ślubów i ustanowiono urzędy stanu cywilnego.

Urzędy stanu cywilnego mają obowiązek przechowywać akta stanu cywilnego: urodzenia przez 100 lat, małżeństwa i zgony – 80, a następnie przekazywać je do archiwów państwowych. Parafie wciąż posiadają własne metryki – nie muszą ich przekazywać do archiwów państwowych, zamiast tego przekazują ich kopie archiwom diecezjalnym.

Księgi kościelne

Wiele cennych danych genealogicznych znajduje się w parafiach i zakonach. Typowe dokumenty, jakie można tam znaleźć to m. in.: zapowiedzi, spis parafian, ogłoszenia parafialne, lista bierzmowanych, czy informacje o organizacjach dobroczynnych. Księgi zakonne również mogą być bardzo pomocne w poszukiwaniach genealogicznych – zawierają dane na temat mnichów, jak również lokalnej szlachty.
Spisy ludności.

Inne istotne informacje mogą być przechowywane w różnego rodzaju spisach ludności. Pierwszy spis został przeprowadzony w Polsce w 1791 roku. Dane zebrane w spisach to m. in.: daty narodzin, akty ślubu, imiona rodziców, zawody i miejsca zamieszkania.

Od 1861 roku urzędy komunalne były zobowiązane do przechowywania spisów w dwóch kopiach. Pierwszy spis w niepodległej Polsce przeprowadzono w 1921 roku. Rejestry podatkowe bywają równie użyteczne. Mogą powiedzieć wiele na temat statusu materialnego przodków i miejsca zamieszkania. Dokumenty te przechowywane są w oddzielnym archiwum. Konkretne dane odnośnie całej rodziny, trzymane w księgach rejestracyjnych zawierają m.in.: imiona, nazwiska, imiona rodziców, zawody, aktualne stanowiska, datę urodzin, wyznanie, narodowość i miejsce zamieszkania. Wartościowym źródłem są również arkusze, wypełniane w czasie spisów, a także dokumenty (wnioski) wymagane przy wyrabianiu dowodu osobistego i paszportu.

Akta instytucji sądowych; wojskowe

Tego typu dokumentacja zawierają mnóstwo użytecznych informacji, takich jak: dane personalne właścicieli i członków rodziny, długi, testamenty i obligacje krótkoterminowe. Mogą być więc bardzo pomocne przy szukaniu zaginionych krewnych lub przodków. Równie specyficznym źródłem są dokumenty wojskowe, które oprócz standardowej ankiety, zawierają informacje o przebytej edukacji, miejscach zamieszkania, czy planach rekruta po ukończeniu służby. Większość dokumentacji wojskowej znajduje się w Wojskowym Biurze Historycznym w Warszawie: http://wbh.wp.mil.pl/pl/index.html.

Dokumenty w Internecie

Z każdym rokiem coraz więcej dokumentów i ksiąg zostaje zdigitalizowanych oraz umieszczonych w różnych bazach danych – także internetowych. Nie ma oczywiście jednego zbioru, który zawierałby je wszystkie – często wymagane będzie przekopanie się przez kilka różnych archiwów cyfrowych, zanim znajdzie się pożądany rekord. Wśród dostępnych baz internetowych wymienić trzeba przede wszystkim:

Szukajwarchiwach.pl – serwis internetowy prowadzony przez Narodowe Archiwum Cyfrowe. Zawiera skany i opisy materiałów archiwalnych zgromadzonych w polskich archiwach. Ich liczba przekracza 23 miliony i stale rośnie. Wśród zgromadzonych materiałów znajdują się też m. in. akta metrykalne i stanu cywilnego. Warto jednak zaznaczyć, że nie wszystkie państwowe archiwa są zebrane w tym programie. Np. dokumentów z archiwum we Wrocławiu należy szukać pod tym adresem: www.ap.wroc.pl/atom

Geneteka – ogólnopolska baza indeksów ksiąg metrykalnych. Projekt realizowany jest przez Polskie Towarzystwo Genealogiczne. Oprócz bogactwa rekordów, twórcy Geneteki starają się łączyć ją z innymi bazami danych – w wypadku, gdy jakiegoś rekordu brakuje, poszukiwacz może być odesłany do konkretnego archiwum, gdzie ten wpis się znajduje.

Materiały innych stowarzyszeń, zajmujących się genealogią

Organizacje mniejsze niż Polskie Stowarzyszenie Genealogiczne również gromadzą własne zasoby cyfrowe i na ich stronach można znaleźć wiele cennych materiałów, dla przykładu:
Towarzystwo Genealogiczne Ziemi Częstochowskiej
Małopolskie Towarzystwo Genealogiczne
Wielkopolskie Towarzystwo Genealogiczne Gniazdo
Pomorskie Towarzystwo Genealogiczne
Lubelskie Korzenie

Family Search – bazy Mormonów

Członkowie Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich przeprowadzili w latach 70. i 80. XX w. akcję mikrofilmowania ksiąg metrykalnych z zasobu archiwów państwowych, kościelnych i parafialnych – m.in. w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Zgromadzili wtedy olbrzymią liczbę metryk. Część z nich została zdigitalizowana w późniejszym okresie i można je znaleźć na stronie familysearch.org. W przypadku, jeśli dany rekord nie występuje w wersji cyfrowej można fizyczny mikrofilm z dokumentami zamówić przez portal projektu.

Poznań Project

Poznań Project ma na celu indeksację dziewiętnastowiecznych małżeństw z terenu historycznej Wielkopolski. Od 2000 roku udało się zebrać ponad milion rekordów, jednak praca nie jest jeszcze zakończona i wciąż pojawiają się nowe. Pracujący przy projekcie zakładają, że dotychczas zgromadzono ok. ¾ wszystkich akt.

Naturalnie źródeł jest o wiele więcej. Wymienione wyżej bazy/instytucje, rodzaje dokumentacji mają za zadanie pomóc zapoznać się z światem genealogii. W miarę powiększania rodzinnego drzewa genealogicznego łatwiej będzie nam dotrzeć do kolejnych wartościowych źródeł.

Autor: Kinga Borowiec, Your Roots in Poland

You may also like